Itlerin insan heyatinda tarixi ve rolu haqqinda melumat
Hələ təkamül dövründə, insanların yaşadığı ilk tarixlərdən bəri, ilk insanlarla birlikdə həyatını və inkişafını davam etdirib, bugünə qədər gəlib çıxan itlərin, insanlarla arasında olan vəhşi həyatdakı xeyir güdmə əlaqəsinin, bügün ki kimi, dostluq vəziyyətinə dönməsi heç də asan olmayıb.
Bəzən sevimli bir dost, bəzən yırtıcı, bəzən də bizi qoruyub keşik çəkən itlərin insan həyatına ilk dəfə 14 000 əvvəl girdiyi təxmin edilir. İsrail və Amerika'dakı bəzi tapıntılar itlərin 12-14 min il bundan əvvəl əhllilləşdiyini göstərirş
İsvecli biyolog Peter Savoilainen'in son araşdırmasına görə, itlər və insanlar arasındakı dostluq çox keçmiş zamanlarda başlayıb. İnsan və itlər arasındakı ilk yaxınlaşma bundan 15.000 il əvvəl qərbi Asya da baş tutub. Savoilanen'in Kumming'də ki qalıntılar üzərindəki analizi, 100 kilodan artıq çəkisi olan çoban itləri ilə 5-6 kilo olan bəzək itlərinin eyni gen hovuzundan gəldiyini göstərir.
Bu analiz sadəcə anadan mitokondirlərə keçən qalıntının incələnməsinə əsaslanır. Asya, Avropa, Afrikada incələnən 654 itin məlumatlarının 38 Avrasiya canavarı ilə qarşılaşdırıldığında, itlərin daş dövrünün sonlarına doğru əhlilləşdiriyi qəbul edilmişdir.
Ən köhnə it qalıntısını tapdıqlarını ifadə edən arxeloqlar maraqlı şəkildə bir birindən fərqli tarixlər verə bilirlər. Məhz elə bu da itin əhlilləşdirildiyi tarix barəsində fərqli sualların yaranmasına səbəb olsa da, son vaxtlarda edilən bu mitokondriyal analizini dəstəkləyən bir çox arxeloji tapıntının olmmağı itlərin əhlilləşdirmə tarxinin müəyyən edilməsinə kömək edir.
İtalyada araşdırmacıların tapdıqları qalıntılar üzərində apardıqları analizlər nəticəsində, canavarın 10.000-14.000 itin isə hardasa 3500 illik yaşı (keçmişi) olduğunu açıqlaması ziddliyə səbəb olmaqdadır. Bir digər Avropa ölkəsi olan Almanyanın Ren çayı sahilindəki Oberkassel tapıntı yerindən çıxarılan və Alman alimləri tərəfindən ən könhə it qalıntısı olduğu vurğulanan it çənəsinin hardasa 14.000 illik olduğunu açıqlaması, var olan sualların artmasına gətirib çıxarır. Tel Aviv Universitet'indən Tamar Dayan'ın sözlərinə görə 14.000 illik bir qəbirdə qadın qalıntısı ilə tapılan tapıntılar, ən köhnə it qalıntılarıdır. Bu da itin ilk dəfə yaxın şərqdə əhliləşdirildiyinə işarət edir.
İlk əhliləşdirilən növ olaraq qəbul edilən canavarlar, köçəri insanlara yaxın yerlərdə məskunlaşaraq, insanların qida tullantıları ilə qidalanırdılar. Daha sonra ortaq mənfəətləri üçün birlikdə ov etməyə başlayan canavar və insanlar arasındakı bu əlaqə, qısa müüdət ərzində daha da təkminləşdi.
Sonra insanlar ağıllı olan bu heyvanları keşikçilik, (axranlıq) ovçuluq, kimi bacarıqlarına görə seçib yetişdirməyə başması ilə ilk it cinsləri yaranıb. İt növlərinin inkişafı insanların ehtiyaclarına və ətraf mühitin şərtlərinə görə formalaşıb, mələzləmə ilə yeni it cinsləri əmələ gəmişdir.
Yaxın tarixlərə aid tapıntılara baxıldığıdında bu aydın şəkildə görülə bilir. Miladdan Əvvəl 4500 illərinə mağara divar şəkillərində ovçu kimi çəkilən itlərin fironlar dönəmində misirdə keşikçi olaraq təsvir edildiyini, Romada döyüşlərdə mesajçı olaraq istifadə edildiyini, orta əsr Avropasında monsatırlarda keşişləri qoruduğunu və onlarlar dostluq etdiyini, intibah vaxtında İngiltərədə sürü çobanı kimi görə bilərik.
Bəzən bir ovçu, bazen bir döyüşçü, bəzən bir qoruyucu, bəzən ovçu kimi insanlara xidmət edən itlər? bu gün isə artıq ev itlərinə, insanların ən yaxın dostlarından birinə çevirilib.
